Wody powierzchniowe w Polsce
Główne źródło zaopatrzenia w wodę naszej gospodarki narodowej stanowią wody powierzchniowe. Zalicza się do nich wody stojące (jeziora, stawy i bagna) oraz wody płynące (rzeki i strumienie). Najwięcej wody (70%) zużywa przemysł, 20% pochłania gospodarka komunalna, a 10% wykorzystywane jest w rolnictwie i leśnictwie oraz do napełniania stawów rybnych.
Jeziora w Polsce
Jeziorność Polski, czyli stosunek powierzchni jezior do całkowitej powierzchni państwa, wynosi jedynie 1%. Dla porównania jeziora w Szwecji zajmują około 8,5% terytorium. Wbrew pozorom to nie na Mazurach mamy najwięcej słodkich zbiorników wodnych, ale na Pomorzu. Do Pojezierza Mazurskiego zalicza bowiem się nieco ponad 2 tysiące jezior, podczas gdy na Pojezierzu Pomorskim aż 3,3 tysiące.
Rzeki w Polsce
Polska cieszy się dość gęstą siecią rzeczną, ale borykającą się z takimi problemami jak okresowe susze, zanieczyszczenia czy skażenia chemikaliami. Niestety regularnie dochodzi do awarii oczyszczalni ścieków i do wody spływają wtedy potężne ilości szkodliwych substancji. Taka sytuacja miała miejsce np. we wrześniu 2020 roku w Warszawie, gdy przez problemy w oczyszczalni ścieków Czajka do Wisły spływało w ciągu kilku dni 3-8 tysięcy litrów ścieków na sekundę.
Sprawdź także: Skąd bierze się mikroplastik? Pigułka ekologicznej wiedzy.
Granica bezpieczeństwa wodnego
Główny Urząd Statystyczny opublikował w 2020 roku raport „Polska na drodze zrównoważonego rozwoju”, według którego nasz kraj zajmuje 24. miejsce w Europie pod względem zasobów wody słodkiej na jednego mieszkańca. Współczynnik dostępności wody słodkiej w Polsce wynosi jedynie 1600 m3/rok na osobę. Dla porównania w Europie jest to 4500 m3. Według ONZ kraje o współczynniku niższym niż 1700 m3 znajdują się poniżej granicy bezpieczeństwa wodnego. Dostępny pełny raport znajdziesz tutaj.
Odnawialne zasoby słodkiej wody w Europie (w tys. m3 na 1 mieszkańca, średnie roczne z min. 20 lat)
Źródło: GUS, Raport SDG
Zmiany klimatyczne a deficyt wody
Naukowcy podkreślają, że jeden z głównych skutków zmian klimatycznych to zakłócenia w obiegu wody. Mowa tutaj o utrudnionym dostępie do wody, zmieniających się rozkładach opadów atmosferycznych i częściej występujących suszach i powodziach.
Do deficytu wody w Polsce przyczyniają się zmiany w rodzaju opadów deszczu i niewystarczające możliwości retencyjne. Kiedyś mieliśmy do czynienia z opadami częstymi, ale niewielkimi, natomiast obecnie są one nagłe i obfite. To powoduje, że w czasie bezdeszczowym powstaje okres suszy, przez który wysycha gleba. Podczas potężnej ulewy zbyt suche podłoże nie jest w stanie przyjąć tak dużej ilości wody, dlatego spływa ona do rzek, zamiast wchłaniać się w warstwy gleby i zasilać wody gruntowe. Takie zjawisko grozi powodziami i tym samym wyjaśnia, dlaczego mamy w Polsce zarówno susze, jak i powodzie.
Sprawdź także: Ekologiczne certyfikaty, na które należy zwracać uwagę
Susza skutkiem deficytu wody
Susza to ekstremalne zjawisko naturalne, oddziałujące nie tylko na środowisko przyrodnicze, ale również na społeczeństwo i gospodarkę. Wyróżnia się cztery rodzaje susz:
- Susza atmosferyczna (meteorologiczna) – występuje na skutek deficytu opadów i może doprowadzić do rozwoju trzech pozostałych rodzajów susz. Jest monitorowana przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (https://www.imgw.pl/).
- Susza rolnicza (glebowa) – oznacza niewystarczającą wilgotność gleby potrzebną do wzrostu roślin i działalności rolniczej. Jest to bezpośredni skutek suszy atmosferycznej. Bada ją Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (https://www.iung.pl/).
- Susza hydrologiczna – dotyczy wód powierzchniowych i jest to długotrwałe obniżenie poziomu wody w rzekach i jeziorach.
- Susza hydrogeologiczna – zjawisko długotrwałego obniżenia zasobów wód podziemnych, które zazwyczaj jest następstwem wymienionych powyżej pozostałych rodzajów susz.
Pożary lasów
Groźnym skutkiem susz są pożary lasów. W 2019 roku w Polsce wybuchło około 9200 pożarów i stawia to nas na trzecim miejscu w Unii Europejskiej (zaraz po Hiszpanii i Portugalii) pod względem liczby pożarów. Niestety sytuacja pogarsza się z roku na rok – w 2019 roku liczba pożarów wzrosła ponad dwukrotnie w porównaniu z rokiem 2017. Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu codziennie określa stopień zagrożenia pożarowego dla 60 stref w Polsce. Na stronie Instytutu Badawczego Leśnictwa można sprawdzić, jak duże zagrożenie pożarowe panuje w dowolnej części kraju danego dnia w roku.
Zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi
Polska zalicza się do krajów o ubogich zasobach wodnych. Naszym największym problemem nie jest jednak ogólny brak wody, tylko niewystarczająca jej ilość w danym miejscu i o odpowiedniej jakości. Istotny jest w Polsce rozwój zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi, co stanowi szósty Cel Zrównoważonego Rozwoju – planu działań podpisanego przez 193 państwa członkowskie ONZ.
Do takiej działalności zalicza się m.in. monitoring zasobów, planowanie i projektowanie infrastruktury, ostrzeganie o zagrożeniach hydrologicznych oraz przeciwdziałanie ich skutkom w ramach zarządzania ryzykiem. Niezbędne jest również posiadanie wykwalifikowanej kadry specjalistów z dziedziny hydrologii i meteorologii oraz edukowanie społeczeństwa na temat racjonalnego korzystania z zasobów wodnych.
Sprawdź także: Jaki wpływ na atmosferę ma lotnictwo?
Jak przeciwdziałać deficytowi wody?
Dobrą praktyką jest retencja wody, polegająca na gromadzeniu nadmiaru wody i oddawaniu jej mieszkańcom i środowisku w okresie niedoboru. Jednym z rodzajów jest tzw. retencja korytowa. Pozwala ona zatrzymać wodę w korytach rzecznych, co wyrównuje poziom wód gruntowych i ogranicza ryzyko wystąpienia suszy rolniczej. W 2020 roku udało się zgromadzić w ten sposób 56 mln m3 wody i jest to jedno z najefektywniejszych działań zapobiegających suszy.
Retencyjna funkcja lasów
Kolejnym sposobem magazynowania wody jest pokrycie gruntów roślinnością. Korzenie drzew przyczyniają się do powstawania w glebie małych szczelin i kanalików, przez które wsiąka woda opadowa. Z kolei liście spadające z drzew tworzą ściółkę, z której następnie powstaje próchnica, posiadająca właściwości sorpcyjne – pochłania wodę gruntową.
Warto zatem pamiętać, że lasy nie tylko pochłaniają dwutlenek węgla z atmosfery i stanowią dom dla dzikich zwierząt, ale również mają ogromne znaczenie dla retencji wody. W całej Polsce regularnie odbywają się akcje sadzenia drzew, w których warto brać udział, by mieć realny wpływ na otaczające nas środowisko i pomóc w walce z negatywnymi skutkami zmian klimatycznych.
Autor zdjęcia głównego: svklimkin (Pixabay)
Interesują Cię tematy ekologiczne? Sprawdzaj codzienne wiadomości ze świata Ekologii na naszych social mediach Nowl Eco na Facebooku oraz Nowl Eco na Instagramie.
