Ciekawostki z życia pszczół
Według naukowców pszczoły, które znajduje się zatopione w bursztynie, pochodzą sprzed 40 milionów lat. Te wyjątkowe owady są zatem znane nam od wieków. Pszczoły miodne żyją w rodzinie pszczelej, która składa się z królowej (matki), bezpłodnych robotnic i trutni (samców).
Królowa może składać nawet 3000 jaj dziennie i jest najdłużej żyjącą mieszkanką ula (4-5 lat). Robotnice to najliczniejsza grupa pszczół w ulu – latem może ich być nawet około 70 000 w jednej rodzinie. Zajmują się przynoszeniem pokarmu – nektaru i pyłku. Trutnie nie pomagają w zbieraniu pokarmu i nie posiadają też żądła. Ich rolą jest zapłodnienie królowej.
Pszczoły fantastycznie orientują się w terenie – potrafią wrócić do ula nawet z odległości kilku kilometrów. Mają też czuły węch i dość dobry wzrok.
Dlaczego pszczoły są ważną częścią ekosystemu?
Pszczoły są ważną częścią ekosystemu, a ich rola w środowisku nie ogranicza się jedynie do produkcji miodu. Albert Einstein powiedział kiedyś, że ,,jeśli zginie ostatnia pszczoła na kuli ziemskiej, ludzkości pozostaną tylko cztery lata życia”. Ciężko w to uwierzyć, bo przyzwyczailiśmy się nie doceniać pszczół i ich pracy.
Pszczoły to najważniejsi zapylacze
Przetrwanie około 80% roślin jest uzależnione od zapylania przez owady. Wyobraźmy sobie zatem, jakie konsekwencje dla środowiska naturalnego miałoby wyginięcie pszczół, stanowiących (razem z trzmielami) najważniejszą grupę zapylaczy.
Co ciekawe, wbrew powszechnej opinii, nie każda pszczoła produkuje miód. W Polsce mamy około 470 gatunków pszczół, z czego niektóre specjalizują się jedynie w zapylaniu roślin – są to tzw. dzicy zapylacze. Miód wytwarzają pszczoły miodne, które wylatują do pracy w polu już bardzo wczesną wiosną. Właśnie dzięki temu zyskały przewagę nad innymi zapylaczami.
Autor zdjęcia: Pixabay
Rola pszczół w rolnictwie
W niektórych regionach Polski rolnicy już odczuwają negatywne skutki niewystarczającej liczby pszczół. Objawiają się one spadkiem plonów, mimo odpowiednio stosowanych zabiegów agrotechnicznych. Według danych Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa straty, wywołane niedostatecznym zapylaniem roślin, wyniosły w 2008 roku w skali krajowej ponad 2 mld zł. Mowa tutaj o uprawie m.in. grusz, jabłoni, śliw, wiśni, czereśni czy malin. Z kolei badania nad uprawą rzepaku wykazały, że zapylanie tej rośliny przez pszczoły zwiększa plony o 40-60%. Trzeba zaznaczyć, że liczba pszczół z roku na rok niestety spada, więc jest to niepokojące zjawisko dla rolnictwa.
Pszczoły dostarczają pokarm zwierzynie
Pszczoły, zapylając rośliny, przyczyniają się do powstawania owoców, które stanowią źródło pokarmu dla dzikiej zwierzyny. Również same pszczoły, które żywią się nektarem i pyłkiem, są elementem łańcucha pokarmowego. Pszczołami żywią się bowiem owady drapieżne, ptaki i gryzonie.
Należy również wspomnieć o istotnej roli, jaką odgrywają pszczoły w rozmnażaniu się roślin. Poprzez zapylanie bezpośrednie pszczoły przyczyniają się do przetrwania wielu gatunków roślin i utrzymania bioróżnorodności w ekosystemie. Dzięki pszczołom mamy pośrednio takie produkty jak mleko czy mięso, ponieważ większość zwierząt hodowlanych jest karmiona roślinami zapylanymi właśnie przez te owady.
Sprawdź także: W Amazonii wycięto las prawie odpowiadający wielkości Warszawy
Produkty, które zawdzięczamy pszczołom
Miód
Pszczołom miodnym zawdzięczamy produkcję miodu, który ma cenne właściwości zdrowotne, dlatego używany jest nie tylko w branży spożywczej, ale również farmaceutycznej. W Polsce produkowane są trzy rodzaje miodu: nektarowe (kwiatowe), spadziowe i mieszane (nektarowo-spadziowe). Miód ma różne odmiany w zależności od gatunku kwiatów, z których powstał. Wyróżniamy m.in.:
- miód lipowy – jeden z najbardziej popularnych, stosowany przy przeziębieniach i grypie;
- miód akacjowy – pozostaje najdłużej płynny, uchodzi za jeden z najsłodszych, pomaga organizmowi oczyścić się z toksyn;
- miód rzepakowy – ma kremową konsystencję, jest źródłem dobrze przyswajalnego żelaza i wspiera układ krwionośny;
- miód gryczany – mniej słodki od innych, ma charakterystyczną ciemną barwę, uważany za jeden z najzdrowszych rodzajów miodów, zapobiega procesom nowotworowym;
- miód wrzosowy – ma galaretowatą konsystencję, wspiera leczenie nerek i układu moczowego;
- miód malinowy – powstaje z kwiatów malin, a po dodaniu owoców uzyskuje różową barwę i dodatkową porcję witaminy C, ma działanie przeciwgorączkowe.
Znany jest również miód wielokwiatowy, produkowany z nektaru różnych kwiatów.
Z kolei miód spadziowy powstaje nie z nektaru, ale ze spadzi, nazywanej również „rosą miodową”. Jest to sok drzewny, wydalany przez mszyce i czerwce, który następnie przetwarzają pszczoły. To bardzo odżywczy rodzaj miodu, ponieważ zawiera bogactwo pierwiastków takich jak magnez, wapń, potas, fosfor i sód i ma właściwości antybakteryjne.
Poniższa tabela przedstawia pracę wykonaną przez pszczoły robotnice do wyprodukowania 1 kg miodu.
Opracowanie własne na podstawie B. Madras-Majewska, J. Ścięgosz, Wpływ środowiska na pszczoły i pszczół na środowisko, SGGW, Warszawa 2012.
Pyłek kwiatowy
Mało znaną substancją, pozyskiwaną od pszczół, jest pyłek kwiatowy (pszczeli). Pszczoły zbierają go z kwiatów i po zmieszaniu ze śliną lub nektarem, formują z niego kuleczki. Stanowi on ważne źródło białka, witamin, tłuszczów i węglowodanów, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego nazywa się go „ambrozją bogów” lub „fontanną młodości”. Ekstrakt z pyłku jest stosowany w produkcji kremów, balsamów, maseczek, toników, szamponów i odżywek. Kosmetyki zawierające pyłek kwiatowy mają działanie nawilżające, wygładzające zmarszczki, kojące, tonizujące i regenerujące. Pyłek pszczeli stosowany jest również w leczeniu trądziku i łupieżu.
Wosk pszczeli
Wosk pszczeli jest to nic innego jak surowiec, wykorzystywany przez pszczoły do budowy plastrów miodu. Po wytopieniu i oczyszczeniu służy nie tylko do produkcji świec, które pięknie pachną miodem, ale również kosmetyków. Kremy i balsamy z woskiem pszczelim mają działanie nawilżające, wygładzające, zmiękczające i natłuszczające. W farmacji produkt ten wykorzystywany jest m.in. w walce z łupieżem, łuszczycą, trądzikiem i grzybicą.
Zagrożenia dla życia pszczół
Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) oraz Komisji Europejskiej co dziesiątemu gatunkowi pszczoły w Europie grozi wyginięcie, a liczebność populacji 37% gatunków pszczół maleje. Jak się okazuje, na życie pszczół mają wpływ nie tylko choroby i atakujące je pasożyty, ale również działalność człowieka.
Zmiany klimatu zakłócają pracę pszczół
Życie pszczół jest uzależnione od roślin owadopylnych. Rośliny dostosowały podczas ewolucji swoją budowę właśnie do tych owadów, ponieważ pszczoły stanowiły najliczniejszą grupę zapylaczy. Z kolei biologia pszczół dostosowana jest do rocznego rytmu kwitnienia roślin. Niestety ingerencja człowieka w środowisko naturalne i wynikające z tego zmiany klimatyczne doprowadzają do zachwiania harmonijnej symbiozy pszczół i kwiatów i stanowią poważne zagrożenie dla dalszego życia tych owadów. Zmiany klimatu wpływają na zmianę terminarza kwitnienia roślin, co powoduje zakłócenia w dostępności pokarmu dla pszczół.
Autor zdjęcia: Pixabay
Chemizacja i intensyfikacja rolnictwa szkodzi pszczołom
W ostatnich latach zaobserwowano niepokojący trend sadzenia mniej różnorodnej gatunkowo roślinności. Uprawa monokultur sprawia, że na niektórych terenach powstaje nadmiar nektaru w stosunku do liczby pszczół, a w innych jego niedobór.
Należy wspomnieć również o chemikaliach używanych w rolnictwie, które mają szkodliwe, a czasem nawet zabójcze działanie na pszczoły. Pestycydy przyczyniają się do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego pszczół i mogą powodować masowe ginięcie całych rodzin pszczelich.
Intensyfikacja rolnictwa w postaci likwidacji łąk i nieużytków pod pola uprawne powoduje niedobór pożywienia dla pszczół. Podobna sytuacja ma miejsce w miastach, gdy tereny zielone, na których kwitną dzikie kwiaty, coraz częściej likwidowane są pod nowe osiedla mieszkaniowe i inne inwestycje. Dobrym rozwiązaniem dla podtrzymywania życia pszczół w przestrzeni miejskiej może być budowa ogrodów na dachach, o których pisaliśmy w naszym artykule: Ogrody na dachu – zielone płuca miast.
Jak odróżnić pszczoły od os?
Przygotowaliśmy dla Was zbiór wskazówek, jak odróżnić pszczołę od osy. Na pierwszy rzut oka te dwa owady wydają się takie same, ale warto zwrócić uwagę na kilka szczegółów, którymi znacząco się od siebie różnią.
- Wielkość – pszczoły robotnice są mniejsze od os, mają około 12-15 mm długości, podczas gdy osy nawet 25 mm;
- Budowa ciała – pszczoły są okrąglejsze od os, u których charakterystyczne jest przewężenie między tułowiem a odwłokiem (stąd pojęcie „talia osy”);
- Barwa – pszczoły miodne mają ciemniejsze ubarwienie (nawet rudo-brązowe), a ich ciało pokryte jest włoskami; osy mają rozpoznawalne żółto-czarne paski;
- Zachowanie – pszczoły są łagodne i spokojne i nie atakują bez prowokacji, z kolei osy mogą być agresywne;
- Żądlenie – żądło pszczół jest tak zbudowane, że po użądleniu pszczoły, wyciągając je, wyszarpują sobie część ciała i giną; osy mogą bez problemu wyciągnąć żądło i żyć dalej.
Autor zdjęcia pszczoły (na lewo): David Hablützel
Autor zdjęcia osy (na prawo): Gio Modzmana
Ratujmy pszczoły
Warto wspierać rejonowe pszczelarstwo, ponieważ o ile miód można przywieźć z innego kontynentu, o tyle zapylania nie da się importować. Kupując miód od rodzimych gospodarstw, wspieramy pszczelarstwo w Polsce, a także przyczyniamy się do wyższych plonów i dalszego istnienia tysięcy roślin i zwierząt.
Pamiętajmy również o tym, jak ważne jest sadzenie kwiatów i różnorodnych gatunkowo roślin. Warto zrekompensować pszczołom nowoczesny trend siania pustych trawników i zapewnić im odpowiednią liczbę roślin do zapylania. Każdy kwiatek więcej w Twoim ogrodzie lub na balkonie, to potencjalnie więcej pszczół w naszym ekosystemie. Środowisko bardzo ich potrzebuje, więc wspierajmy pszczoły i ich pracę i sadźmy kwiaty!
Autor zdjęcia głównego: Ramona Ignat
Sprawdź także: Rolnictwo w przestrzeni miejskiej – ekologia w miastach
